Bin Ladin’in Gölgesini Yakalamak: Abbottabad Operasyonunun Derin İstihbarî Anatomisi

Usame bin Ladin’in 2 Mayıs 2011 gecesi Pakistan’ın Abbottabad kentindeki bir konutta öldürülmesi, tek bir “baskın mucizesi” değil; yıllara yayılan, parça parça toplanmış küçük ipuçlarının sabırla örüldüğü çok kaynaklı bir istihbarat mücadelesinin finaliydi (The White House, 2011). Resmî anlatımın da altını çizdiği gibi; süreç HUMINT, SIGINT, IMINT ve açık kaynak analizlerinin (OSINT) sürekli entegre edildiği bir doğrulama maratonuydu: her yeni veri ya mevcut hipotezi güçlendirdi ya da zayıflatarak daha doğru bir hipoteze yol verdi (CIA, 2017). Bu yüzden “nasıl bulundu?” sorusunun dürüst cevabı; “tek bir sihirli an” değil, “yıllar süren hipotez-test döngüsü ve kurumlararası koordinasyon”dur (CRS, 2011). O gece kameraların karşısına geçen Başkan Obama’nın açıklaması, operasyonun yalnızca son perdesini tarif ederken, perde arkasında biriken kanıtların ağırlığını da ima ediyordu (The White House, 2011). (The White House, 2011; CIA, 2017; Congressional Research Service [CRS], 2011).

Bu uzun yolun dönüm noktası “hedefi değil, hedefin çevresini” izleme fikriydi: Bin Ladin’in elektronik iz bırakmayan yaşam tarzı (telefon yok, internet yok) doğrudan takip kanallarını büyük ölçüde kapatıyordu; analistler bu nedenle çevresindeki kurye ağına odaklandı (Bergen, 2012). Yıllar içerisinde tutarlılığı artan bir kurye profili, 2010 yazından itibaren kuzey Pakistan’da duvarları yüksek, içeri bakan pencereleri sınırlı, çöplerini dışarı vermek yerine düzenli olarak yakan bir konuta gidip geliyordu; konutta sabit hat ya da internet bağlantısı yoktu (CIA, 2017; Schmidle, 2011). Uydu görüntüleri ve yer gözlemleri, içeride “dışarı çıkmayan üçüncü bir kişi” bulunduğuna işaret eden örüntüler veriyordu; analistler bu kişiye “pacer” (avluda ritmik yürüyüş yapan) lakabını taktı (Schmidle, 2011). Kuryenin rotasıyla konutun “aşırı mahremiyet” düzeyi çakıştıkça, “yüksek değerli hedef” ihtimali güçlendi (Bergen, 2012; CIA, 2017). (Bergen, 2012; CIA, 2017; Schmidle, 2011).

Kritik kırılma anlarından biri, iletişim davranışı üzerinden geldi: kamuya açık anlatımlarda, 2007 sonrası dönemde kuryenin gerçek adına ve yakın dairesine ilişkin çözümlemeler sahadaki ajanlar ve teknik gözetim sayesinde netleştirilirken, yapılan bir telefon görüşmesi sayesinde kurye ve onun üzerinden Abbottabad hattı daha somut bir jeografiğe oturduğu aktarılır (Bergen, 2012; Wired, 2011). Bu, “tek çağrı = çözüm” kadar romantik değildir; istihbaratın doğası gereği bir çağrı, ancak öncesinde biriken yüzlerce saatlik korelasyon ve sonrasında yapılan sessiz gözetimle anlam kazanır (CRS, 2011). Yani bir ipucu, diğer ipuçlarının içinde yankı bulduğunda güçlenir; tek başına hiçbir veri “kanıt” sayılmaz (CIA, 2017). (Bergen, 2012; Wired, 2011; CRS, 2011; CIA, 2017).

Abbottabad’daki konutun desen analizi (pattern-of-life) günbegün derinleşti: alışveriş ritimleri, ziyaret zamanlamaları, atık yönetimi, enerji kullanımı ve avlu içi hareketler bir davranış mozaiği oluşturuyordu (CIA, 2017). Analistler şu temel sorulara tekrar tekrar döndüler: “Eğer burada yüksek değerli bir hedef saklanıyorsa; neden dışarıya açık bir iletişim hattı yok? Çöp neden mahalle usulü toplanmıyor da yakılıyor? Neden üçüncü katın sakini hiç görünmüyor?” Bu “neden”ler, kurye-konut-pacer üçgeninde üst üste bindikçe, olasılık “kabul edilebilir operasyonel güven" düzeyine yükseldi (DIA, 2019). O noktada hâlâ mutlak kesinlik yoktu—istihbarat mutlaklıktan değil, güven aralıklarından konuşur; bu yüzden sahadaki seçenekler ve politik/diplomatik etkilerle birlikte tartıldı (CRS, 2011). (CIA, 2017; Defense Intelligence Agency [DIA], 2019; CRS, 2011).

Peki “işkence/sert sorgu” tartışması? Kamuoyunda sık duyulan iddia, kuryenin kimliğinin “geliştirilmiş sorgu teknikleriyle” açığa çıktığı yönündeydi; fakat Senato İstihbarat Komitesi’nin 2014 tarihli bulguları, kilit bilginin önemli bölümünün bu yöntemler kullanılmadan elde edildiğini, kuryeye dair kritik unsurların zaten farklı kanallardan biriktiğini vurguladı (U.S. Senate Select Committee on Intelligence, 2014). CIA ve bazı yorumcular buna itiraz etti; “sert tekniklerin dağınık bilgileri kontekste oturttuğunu” savundular. Buradan siviller için çıkarılacak ders şudur: büyük bir dosyada “tek yöntem” miti genellikle gerçekçi değildir; sonuçlar, farklı yöntemlerin ve zaman içinde yapılan düzeltmelerin toplamıdır (Washington Post, 2014). Tartışmanın merkezinde yine aynı ilke durur: çapraz doğrulama ve belge-temelli okuma (Obama, 2014). (U.S. Senate Select Committee on Intelligence, 2014; Washington Post, 2014; Obama, 2014).

2011 başında karar anı geldi: hava saldırısı mı, yer baskını mı? Hava saldırısı, hedefi kanıtlamaya elverişli iz bırakmayabilirdi; diplomatik riskleri de büyüktü. Yer baskını ise daha riskli ama doğrulanabilir sonuç üretme potansiyeline sahipti (CRS, 2011). “Neptune Spear” böylece şekillendi; ABD özel kuvvetleriyle CIA’nin birlikte yürüttüğü plan, hedefin kimliğini operasyon sırasında ve sonrasında güvenilir biçimde sınamayı mümkün kılacak şekilde tasarlandı (The White House, 2011; DIA, 2019). O gece helikopterlerden birinin inişte yaşadığı zorluk dahil, sahadaki aksaklıklar karar zincirini bozmadı; profesyonel “yedek plan”lar devreye sokuldu ve operasyon yaklaşık kırk dakikada tamamlandı (Schmidle, 2011). (CRS, 2011; The White House, 2011; DIA, 2019; Schmidle, 2011).

Kimlik doğrulama safhası, askeri eylem kadar kritikti: DNA karşılaştırması, görsel/biyometrik teyit ve ele geçirilen dijital materyalin hızlı ön analizleriyle, hedefin gerçekten Bin Ladin olduğu çoklu yöntemle doğrulandı; doğrulama tamamlanmadan kamuya açıklama yapılmadı (DIA, 2019; The White House, 2011). Ertesinde, diplomatik ve dini hassasiyetler gözetilerek cenazenin denize defni kararı alındı; bu prosedürün gerekçeleri resmî açıklamalarda yer aldı (CRS, 2011). Operasyon sahasından toplanan “Abbottabad materyali”—mektuplar, dijital dosyalar, medya—yıllar içinde parti parti tasnif edilip yayımlandı; bu belgeler örgütün iç işleyişi ve Bin Ladin’in son yıllardaki stratejik düşüncesine ilişkin birincil kaynağa dönüştü (ODNI, 2015/2016; CIA, 2017). (DIA, 2019; The White House, 2011; CRS, 2011; Office of the Director of National Intelligence [ODNI], 2015/2016; CIA, 2017).

Elbette, böyle büyük bir dosyada alternatif anlatılar ve çelişkiler eksik olmaz: bazı gazeteciler operasyonun bazı boyutlarının Pakistan makamlarınca bilindiğini, bazılarının ise resmî anlatıda “boşluklar” olduğunu iddia etti; New Yorker gibi ayrıntılı saha anlatıları “pacer”, “yakılan çöp”, “internet/telefon yokluğu” gibi bulguları dramatik bir kronolojiyle derledi (Schmidle, 2011). Buna karşılık Beyaz Saray ve CIA, operasyonun ABD tarafından tek taraflı yürütüldüğü pozisyonunu yıllar boyunca kararlılıkla korudu (The White House, 2011). Bu çerçevede, tarihçi ve okur için en sağlıklı tavır bellidir: resmî belgeleri, bağımsız gazetecilik ürünleri ve akademik incelemeleri birlikte, delil-merkezli ve şüphe payıyla okumak. Çünkü istihbarat, “%100 kesinlik” değil, makul güven düzeyi üretme sanatıdır (CRS, 2011). (Schmidle, 2011; The White House, 2011; CRS, 2011).

Son kertede Abbottabad dersi şudur: büyük hedefler tek bir kahraman hamlesiyle değil, küçük işaretlerin yıllar içinde birikimi ve çapraz doğrulaması ile bulunur. Kurye takibi, yaşam örüntüsü, sessiz gözetim, teknik ve insani kaynakların “aynı masada” buluşması; bunların hepsinin üstünde de sabır ve metodoloji. Bu vaka, siviller için de iki basit ama güçlü alışkanlığı hatırlatır: (1) büyük resmi okumak için “tek kaynaklı” kesin yargılardan kaçınmak, (2) bir iddiayı değerlendirirken bağlamı ve belgeyi önceliklendirmek. Bin Ladin dosyasında sonuç alınmasını sağlayan tam da buydu: Yeni bir veri ortaya çıktığında, istihbarat analistleri hikâyeyi değil, kanıta dayalı değerlendirmelerini güncellediler (The White House, 2011; CIA, 2017; DIA, 2019; ODNI, 2015/2016).

Kaynakça

1. Bergen, P. L. (2012). Manhunt: The ten-year search for Bin Laden from 9/11 to Abbottabad. New York, NY: Crown.

2. Central Intelligence Agency. (2017, November 1). Abbottabad Compound Material [Online collection]. Retrieved from https://www.cia.gov/library/abbottabad-compound/ CIA

3. Congressional Research Service. (2011, May 5). Osama bin Laden’s death: Implications and considerations (R41809). Washington, DC: CRS. Retrieved from https://www.congress.gov/crs_external_products/R/PDF/R41809/R41809.5.pdf Congress.gov

4. Defense Intelligence Agency. (2019, May 9). This Week in DIA History: DIA and the Abbottabad Raid. Retrieved from https://www.dia.mil/News-Features/Articles/Article-View/Article/1843144/ dia.mil

5. Office of the Director of National Intelligence. (2015/2016). Bin Laden’s Bookshelf [Declassified documents]. Retrieved from https://www.dni.gov dni.gov+1

6. Obama, B. (2014, December 9). Statement by the President on the report of the Senate Select Committee on Intelligence. Washington, DC: The White House Archives. Retrieved from https://obamawhitehouse.archives.gov whitehouse.gov

7. Schmidle, N. (2011, August 8). Getting Bin Laden. The New Yorker. Retrieved from https://www.newyorker.com The New Yorker

8. U.S. Senate Select Committee on Intelligence. (2014, December 9). Committee study of the CIA’s detention and interrogation program (Executive Summary). Washington, DC. Retrieved from https://www.intelligence.senate.gov Congress.gov

9. Wired. (2011, May 3). Surveillance, not waterboarding, led to bin Laden. Retrieved from https://www.wired.com WIRED

10. The White House. (2011, May 2). Remarks by the President on Osama Bin Laden. Washington, DC: The White House Archives. Retrieved from https://obamawhitehouse.archives.gov whitehouse.gov